चिंच उत्पादनाचे तंत्रज्ञान
प्रा. डॉ. वि.सु. बावसकर
चिंच हे भारतात सर्वत्र आढळणारे उपयुक्त फळझाड आहे. चिंचेचे झाड काटक, कणखर आणि दुष्काळी
परिस्थितीत तग धरून राहणारे आहे. चिंचेच्या झाडांची उंची २५ मीटर आणि विस्तार ८ मीटरपर्यंत
वाढतो. चिंचेच्या झाडावर किडी आणि रोगांचा उपद्रव कमी प्रमाणात होतो. चिंचेचा गर उन्हात
वाळवून वर्षभर साठविता येतो. म्हैसूर येथील सेंट्रल फूड टेक्नॉंलॉजीकल रिसर्च इन्स्टिट्यूटने
चिंचेपासून 'पाण्यात विरघळणारा घट्ट गर' आणि 'चिंचेची पावडर' तयार करण्याच्या पद्धती
शोधून काढल्या आहेत. सध्या भारतात चिंचेचा पाण्यात विरघळणारा घट्ट गर तयार करण्याचे
दोन कारखाने असून प्रत्येक कारखान्यातून दरवर्षी सुमारे १०० टन घट्ट गर तयार केला जातो.
चिंचेच्या गरापासून पावडर तयार करण्याचा कारखाना भारतात कलकत्ता येथे आहे. चिंचेचा
घट्ट गर काही प्रमाणात मध्यपूर्वेकडील देशांत निर्यात केला जातो. महाराष्ट्रात चिंचेच्या लागवडीस भरपूर वाव आहे. कमी खर्चात
अनेक वर्षे कमी पावसाच्या प्रदेशातही कोरडवाहू फळपीक म्हणून चिंच महत्त्वाची आहे.
* उगमस्थान, महत्त्व आणि भौगोलिक प्रसार :
उगमस्थान : चिंच या फळझाडाचे उगमस्थान मध्य आफ्रिकेतील आहे. तेथूनच चिंचाचा प्रसार भारतात झाला. भारतामध्ये काश्मिरपासून कन्याकुमारीपर्यंत चिंचेची झाडे वाढलेली आढळतात.
भारतात रोजच्या आहारात चिंचेचा वापर केला जातो. चिंचगुळाची आमटी, चिंचेचे सार, चिंचेची चटणी, चिंचेचा कोळ, अर्क इत्यादी अनेक रूपांत चिंच वापरली जाते. अलीकडे चिंचेपासून पावडरही तयार करतात. उन्हाळ्यात उष्णतेचा त्रास कमी करण्यासाठी चिंचेच्या गराचे सरबत, चिंचेचे पन्हे पितात. औषधी म्हणून जुना चिंचगर जास्त चांगला समजला जातो. औषधी गुणांमुळे चिंचेला आज लोक भारतीय खजूर' असे म्हणतात. चिंचेचा गर काढून राहिलेल्या चिंचोक्यांचा उपयोग घोंडड्यांना खळ करण्यासाठी होतो. चिंचेचे लाकूड फर्निचर, बैलगाड्यांची चाके, भात गिरणीतील उखळी, तेल धाण्याच्या उखळी तयार करण्यासाठी वापरतात. चिंचेच्या झाडाचे लाकूड उत्कृष्ट दर्जाचे समजले जाते. चिंच औषधी तसेच औद्योगिक उत्पादनासाठीही वापरली जाते. अलीकडच्या काळात चिंच किंवा चिंचेपासून तयार केलेल्या पदार्थांना परदेशात मागणी वाढत आहे. त्यामुळे चिंचेला बाजारात भरपूर मागणी आहे. भारतातून मध्यपूर्वेकडील देशात चिंचेली निर्यात होते.
चिंचेच्या वाळलेल्या गरामध्ये ७.२% पोटॅसिक बायटार्टरेट, ९.१% टार्टरिक अॅसिड आणि २.२% सायट्रिक अॅसिड तसेच अल्प प्रमाणात मॅलिक अॅसिड असते. चिंचेच्या १०० ग्रॅम खाण्यायोग्य भागात पुढील अन्नघटक असतात.
चिंचेच्या १०० ग्रॅम खाण्यायोग्य भागातील अन्नघटकांचे प्रमाण:
अन्नघटक : पाणी : २१.०%, शर्करा (कार्बोहायड्रेट्स) - ६७.४%, प्रथिने (प्रोटीन्स) -३.०%, स्निग्धांश (फॅट्स) - ०.१%, खनिजे -३.०%, तंतुमय पदार्थ - ५.६%, कॅल्शियम - ०.१७%, स्फुरद - ०.२%, लोह - ०.९%, क जीवनसत्व ३ मि.ग्रॅम, उष्मांक (कॅलरी) - २८३.
पिकाखालील क्षेत्र आणि उत्पादन : भारतात सर्वसाधारणपणे चिंचेची लागवड ही शेताच्या बांधावर, रस्त्याच्या अथवा नदीच्या कडेला किंवा डोंगरावर आढळते. चिंचेची शास्त्री य पद्धतीने स्वतंत्रपणे केलेली लागवड कमी प्रमाणात दिसते.
महाराष्ट्र शासनाने घेतलेल्या रोजगार हमी योजनेशी निगडित फलोत्पादन विकासाच्या अंतर्गत या पिकाच्या लागवडीखालील क्षेत्र वाढत आहे. सन १९९८ च्या गणतीप्रमाणे महारष्ट्रात उत्पादनक्षम चिंचेचे क्षेत्र ८००० हेक्टर एवढे आहे.
हवामान आणि जमीन : चिंचेचे झाड विविध प्रकारच्या हवामानांत चांगले वाढते. कोकणासारख्या भरपूर पाऊस पडणाऱ्या भागात तसेच नगर, सोलापूरसारख्या अतिशय कमी पाऊस पडणाऱ्या दुष्काळी भागातही चिंचेची झाडे वाढतात.
चिंचेच्या झाडाला ठराविक प्रकारच्याच जमिनीची आवश्यकता नसते. अत्यंत हलक्या जमिनीत माळरानामध्ये, डोंगरउतारावर, मध्यम काळ्या, भारी काळ्या आणि पोयट्याच्या जमिनीत चिंचेची झाडे चांगली वाढून उत्पादन देतात, परंतु अत्यंत दलदलीच्या, पाणी साचून राहणाऱ्या भागात चिंचेच्या झाडाची वाढ होत नाही.
सुधारित जाती : चिंचेच्या जातींचे दोन मुख्य प्रकार आहेत. एका प्रकारची चिंचे पिवळसर रंगाची असते किंवा चॉकलेटी रंगाची अथवा लालसर पिवळ्या रंगाची असते. या चिंचेचा उपयोग घरगुती वापरासाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. ही चिंचे वाळवून बाराही महिने वापरली जाते.
दुसऱ्या प्रकारची चिंच रक्तासारखी लाल असते. ही चिंच ऑक्टोबर - नोव्हेंबर महिन्यामध्ये तयार होते. ती कच्चीच खाल्ली जाते ही चिंच पिकल्यानंतर वाळवून तिचा उपयोग पिवळ्या चिंचेप्रमाणे करतात. मात्र ही चिंचे कमी आंबट असते. म्हणून या चिंचेला 'गोड चिंच' असे म्हणतात. यात 'योगेश्वरी' जात चांगली आहे.
महाराष्ट्रात मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने 'प्रतिष्ठान' नावाची चिंचेची जात निवड पद्धतीने शोधून काढली आहे. या जातीच्या चिंचेच्या फळांची लांबी. ७.५ सेंटिमीटर, रुंदी २.५ सेंटिमीटर आणि जाडी १.८ सेंटिमीटर असून फळे सरळ आकाराची असतात. फळांच्या टरफलाचा रंग तांबूस तपकिरी आणि गर पिवळसर तांबड्या रंगाचा असतो.
अभिवृद्धी आणि लागवड पद्धती : चिंचेच्या झाडाची अभिवृद्धी बियांपसून रोपे तयार करून अथवा गुटी कलमे, भेट कलमे तयार करून केली आहे. बियांपासून तयार केलेल्या रोपांचे खात्रीलायक उत्पादन मिळेलच याची खात्री नसते. म्हणूनच चिंचेची व्यापारी तत्त्वावर लागवड करताना कलमे वापरून लागवड करावी.
१) कायमच्या जागी बी लावून लागवड करणे:
चिंचेच्या रोपांची मुळे सुरुवातीला जोमदार वाढतात. पॉलिथीनच्या पिशव्यांत तयार केलेल्या रोपांची मुळे ३ ते ४ महिन्यांत पिशव्यांतून बाहेर येऊन जमिनीत जातात. पॉलिथीनच्या पिशव्यांच्या तळाशी रोपांची मुळे आडवी झाल्यामुळे सुरूवातीपासून जोमदार वाढ व्हावी म्हणून कायमच्या जागी बी लावून चिंचेची लागवड केली जाते. अशा प्रकारे लागवड करण्यासाठी खड्डयाच्या मध्यभागी एकमेकांपासून १५ सेंटिमीटर अंतरावर त्रिकोणात तीन बिया टोकाव्यात. बियांची रुजवण चांगली होण्यासाठी जर्मिनेटर, प्रिझम व प्रोटेक्टंटचा वापर करावा. प्रत्येक खड्ड्यात एकच जोमदार रोप ठेवून बाकीचे रोपे काढून टाकावीत.
२) रोपे वापरून लागवड करणे: चिंचेची रोपे तयार करण्यासाठी १० सेंटिमीटर रुंदीची आणि ३० सेंटिमीटर लांबीचा ३०० गेज पॉलिथीनची पिशवी घ्यावी. पिशवीच्या खालच्या निम्म्या भागावर पंचने भोके पाडावीत. त्यानंतर पिशव्या चांगले कुजलेले शेणखत आणि पोयटामातीने भरून घ्याव्यात. मे - जून महिन्यात प्रत्येक पिशवीत ताजे चिंचोके जर्मिनेटर ५० मिली + प्रिझम ५० मिली + प्रोटेक्टंट २५ ग्रॅम + १ लि. पाणी या प्रमाणातील द्रावणात १२ ते २४ तास भिजवून नंतर सावलीत सुकवून लावावेत. म्हणजे उगवण चांगली होते. रोपे ४० ते ५० सेंटिमीटर उंचीची झाल्यावर रोपांची खड्ड्यात लागवड करून वरून जर्मिनेटर १० मिली/लि. पाणी या द्रावणाचे ड्रेंचिंग (आळवणी) करावे. म्हणजे रोपे नवीन जागी स्थिरावून वाढीस लागतात.
३) कलमे वापरून लागवड करणे : चिंचेच्या झाडावर गुटी कमल बांधण्यासाठी झाडाच्या फांदीच्या शेंड्याकडून पाठीमागे सुमारे तीन सेंटिमीटर अंतरावरील फांदीचा भाग पाठीमागे सुमारे तीन सेंटिमीटर अंतरावरील फांदीचा भाग निवडावा. या ठिकाणीची पाने काढून टाकावीत. फांदीवर ३ ते ४ सेंटिमीटर लांबीचा गोलाकार काप घेऊन साल काढावी.
फांदीच्या टोकाकडील कापाच्या बाजूस ३,००० पी.पी.एम. तीव्रतेचे इंडॉंल ब्युटीरिक अॅसिड हे संजीवक लावावे. त्यानंतर साल काढलेल्या जागेवर जर्मिनेटरच्या द्रावणात (जर्मिनेटर १०० मिली + १० लि. पाणी) बुडवून ओलसर शेवाळ बांधून पॉलिथीनच्या कागदाने गुटी बांधावी. चांगली मुळे आल्यानंतर गुटी कलम मातृवृक्षापासून वेगळे करावे. तीव्रतेचे इंडॉंल ब्युटीरिक अॅसिड हे संजीवक लावावे. त्यानंतर साल काढलेल्या जागेवर जर्मिनेटर च्या द्रावणात (जर्मिनेट र १०० मिली + १० लि. पाणी) बुडवून ओलसर शेवाळ बांधून पॉलिथीनच्या कागदाने गुटी बांधावी, चांगली मुळे आल्यानंतर गुटी कलम मातृवृक्षापासून वेगळे करावे.
चिंचेच्या झाडावर भेट कळलं तयार करण्यासाठी प्रथम पॉलिथीन पिशवीत रोपे तयार करून घ्यावीत. यासाठी ३० x १५ सेंटिमीटर आकाराच्या आणि ३०० गेजच्या पॉलिथीन पिशव्या घ्याव्यात. पिशव्यांच्या खालील निम्म्या भागात ८ ते १० भोके पाडावीत. पिशव्या १:१ या प्रमाणात चांगले कुजलेले शेणखत आणि माती यांच्या मिश्रणाने भराव्यात. या पिशव्यांमध्ये फेब्रुवारी - मार्च महिन्यात वरीलप्रमाणे जर्मिनेटर व प्रिझमची बीजप्रक्रिया करून चिंचोके टोकून पाणी द्यावे. ही रोपे सप्टेंबर ते नोव्हेंबरपर्यंत कलम करण्याजोगी होतात. या रोपांची जाडी पेन्सिलच्या जाडीपेक्षा किंचित कमी असावी. दरवर्षी नियमितपणे दर्जेदार आणि भरपूर फळे देणारे चिंचेचे झाड डोळकाडीसाठी निवडावे. या झाडावरील खुंटरोपाच्या जाडीइतक्या जाडीच्या फांद्या निवडाव्यात. खुंटरोप आणि डोळकाडीवर सारख्या आकाराचे ५ ते ६ सेंटिमीटर लांबीचे काप घेऊन ते जर्मिनेटर च्या द्रावणाने ओले करून एकमेकांवर बसवून कलमाचा हा जोड पॉलिथीन कागदाच्या पट्टीने घट्ट बांधावा ३ ते ४ महिन्यांनी कलमाचा जोड एकजीव झाल्यावर कलम मातृवृक्षापासून वेगळे करावे.
रोपांची अथवा कलमांनी लागवड करण्यासाठी १x १ x १ मीटर आकाराचे खड्डे खणून घ्यावेत. खड्डे भरताना तळाशी १० - १५ सेंटिमीटर उंचीपर्यंत पालापाचोळा टाकावा. नंतर खड्डे चांगले कुजलेले शेणखत , कल्पतरू सेंद्रिय खत आणि माती यांच्या मिश्रणाने भरावेत. मातीत १०० ग्रॅम लिन्डेन (१०%) पावडर मिसळावी. पावसाळ्याच्या सुरूवातीला प्रत्येक खड्ड्यात चिंचेचे एक रोप अथवा कलम लावावे आणि लगेच पाणी द्यावे.
हंगाम आणि लागवडीचे अंतर : चिंचेची लागवड करताना दोन झाडांमध्ये १० मीटर आणि दोन ओळींमध्ये १० मीटर अंतर ठेवावे. कलमी आणि कमी घेर असणाऱ्या झाडांच्या लागवडीचे अंतर ७ x ७ किंवा ८ x ८ मीटर ठेवावे. एकदोन चांगले पाऊस पडल्यानंतर रोपांची अथवा कलमांची मुख्य शेतात लागवड करावी. त्यामुळे पावसाळ्यात जास्तीत - जास्त पावसाचा आणि पावसाळी दमट हवामानाचा झाडांच्या वाढीसाठी भरपूर फायदा होतो. झाडांची मर कमी होते आणि वाढ जोमाने होते.
चिंचेच्या रोपांचे जनावरांपासून संरक्षण करण्यासाठी प्रत्येक खड्डयाच्या भोवती बाभळीच्या काट्यांचे कुंपन करावे. चिंचेची लागवड करण्यापूर्वी चिंचेच्या बागेभोवती घायपाताची दोन ओळींत दाट लागवड करावी. त्यामुळे चिंचेच्या क्षेत्राचे जनावरांपासून संरक्षण होते. आणि घायपातापासून उत्पन्नही मिळते.
चिंचेच्या रोपांच्या लागवडीनंतर रोपांची जोमदार वाढ व्हावी म्हणून पावसाळ्याच्या शेवटी आच्छादनांचा वापर करावा. त्यासाठी प्रत्येक रोपाच्या खोडाभोवती आळ्यात १०% लिंन्डेन या कीडनाशकाची १०० ग्रॅम पावडर टाकवी आणि त्यावर किमान २० ते ३० सेंटिमीटर जाडीचा वाळलेला गवताचा, पालापाचोळ्याचा, उसाच्या पाचटाचा, लाकडाच्या भूश्याचा किंवा भाताच्या काडाचा थर देऊन आच्छादन तयार करावे. असे आच्छादन सप्टेंबर महिन्याच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात घालणे फार महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे जमिनीत ओलावा टिकून राहतो.
वळण आणी छाटणी : चिंचेच्या झाडांची नियमित छाटणी करण्याची आवश्यकता नाही. दरवर्षी चिंचेची फळे काढून झाल्यावर झाडाच्या वाळलेल्या फांद्या कापून काढाव्यात. झाडाला सुरूवातीला वळण देण्यासाठी रोप १ मीटर उंचीचे झाल्यावर त्याचा शेंडा खुडावा आणि त्यांनतर चारी दिशांना विखुरलेल्या चार फांद्या राहतील अशा ठेवाव्यात. चिंचेचे झाड वाढत असताना त्याची हलकी छाटणी केल्यास झाडाची वाढ जोमदार होते. चिंचेच्या झाडाला येणाऱ्या आडव्या - तिडव्या फुटी, आणि फांद्या आणि कलमी झाडाचे खुंटावरील फुटले काढीत जावे, त्यामुळे मुख्य खोड मजबूत होऊने जोमाने वाढू लागते.
फवारणी : लागवडीनंतर झाडांच्या जोमदार वाढीसाठी डॉ.बावसकर टेक्नॉंलॉजीचे सप्तामृत २५० मिली., ३०० मिली., ४०० मिली/१०० लि. पाणी या प्रमाणे तीन फवारण्या दरवर्षी जून ते सप्टेंबर या काळात १ ते १।। महिन्याच्या अंतराने कराव्यात.
खते आणि पाणी व्यवस्थापन : चिंचेच्या झाडांना खते देण्याची पद्धत नाही. चिंचेच्या झाडांची लागवडीनंतर सुरूवातीच्या सुमारे ६ - ७ वर्षात चांगली जोमदार वाढ होऊन ती लवकरात लवकर, फळांवर यावीत यासाठी त्यांना शेणखत, कल्पतरू सेंद्रिय खत आणि काही प्रमाणात हलक्या जमिनीत रासायनिक खते द्यवीत. रोपे एक वर्षाची झाल्यानंतर खते देण्यास सुरुवात करावी. पाऊस पडताच जून महिन्यात किंवा पाऊस उशिरा झाल्यास जुलै महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात शेणखत आणि मिश्रखत द्यावे. सुमारे तीन आठवड्यांनी पावसाचा अंदाज घेऊन अमोनियम सल्फेटमधून नत्रयुक्त खत द्यावे. यानंतर पुन्हा तीन आठवड्यांनी पावसाचा अंदाज घेऊन नत्राचा दुसरा हप्ता द्यावा. खताचे प्रमाण मुख्यत: झाडांच्या वाढीवर अवलंबून असते.
पहिल्या दोन वर्षांत उन्हाळ्यात झाडांभोवती आच्छादन करावे आणि प्रत्येक झाडाला दर दहा दिवसांनी १० ते १५ लिटर पाणी द्यावे. झाडे मोठी झाल्यावर शक्य असल्यास झाडे फुलावर असताना आणि फळे लागल्यानंतर पाणी दिल्यास उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात वाढ होते.
आंतरपिके आणि तणनियंत्रण : चिंचेच्या लागवडीनंतर सुरूवातीची ८ -१० वर्षे झाडांच्या दोन ओळींमधील मोकळ्या जागेत शेवगा, एरंडी, तूर यांपैकी एक अथवा अनेक प्रकारची झाडे आंतरपिके म्हणून घेता येतात.
तणनियंत्रण : चिंच झाड लहान असतानाच खोडाभोवती चाळणी करून आळी तणविरहीत ठेवावीत. पावसाळ्यानंतर खोडाभोवती गवताचे आच्छादन करावे.
महत्त्वाच्या किडी, रोग आणि त्यांचे नियंत्रण : चिंचेच्या फळझाडांवर नुकसानकारक रोग आणि किडींचा उपद्रव शक्यतो होत नाही. काही वेळा खोडअळी आणि गॉलमाशीचा प्रादुर्भाव झाडावर दिसून येतो. खोडअळीच्या नियंत्रणासाठी, खोडावरील छिद्रांमध्ये रॉकेल, अथवा पेट्रोल ने भिजविलेल्या कापसाचा बोळा टाकून छिद्रे ओल्या मातीने बंद करावीत.
फळांची काढणी, उत्पादन आणि विक्री : चिंचेच्या झाडाची वाढ अतिशय सावकाश होते. बियांपासून रोपे तयार करून लागवड केलेल्या झाडांना लागवडीनंतर सुमारे १० वर्षांनी फळे येण्यास सुरुवात होते. कलमी झाडापासून लागवडीनंतर साधारणपणे ५ ते ७ व्या वर्षापासून उत्पादन मिळण्यास सुरुवात होते.
चिंचेच्या झाडाला जून - जुलै महिन्यात फुलोरा येतो आणि मार्च - एप्रिल महिन्यात चिंचा काढणीस तयार होतात. चिंचा पिकण्यास सुरुवात झाल्यावर सालीचा अथवा टरफलाचा हिरवा रंग बदलून तपकिरी रंग येतो. पक्व फळांची साल पूर्णपणे वाळून गरापासून वेगळी होते. चिंचेच्या १० वर्षे वयाच्या एका झाडापासून बिया आणि टरफळे वेगळी केलेली १०० ते १५० किलो चिंच मिळते. झाडांचा विस्तार वाढल्यानंतर चिंचेच्या उत्पादनात वाढ होते. चिंचेच्या पूर्ण वाढ झालेल्या वीस वर्षे वयाच्या झाडापासून ५०० किलोपर्यंत चिंच मिळते. टरफले, शिरा आणि बिया वेगळी केलेली चिंच बाजारात विक्रीसाठी पाठवितात. वाळविलेल्या चिंचेच्या गराची विक्री पूर्ण बर्षभर केली जाते. चांगल्या जमिनीत चिंचेचे उत्पादनक्षम आयुष्य १०० वर्षे असते.
फळांची साठवण आणि पिकविण्याच्या पद्धती:
चिंचेच्या फळांची काढणी चिंचेची फळे झाडावर पक्व झाल्यावर केली जाते. त्यामुळे फळे पिकविण्याच्या स्वतंत्र पद्धती नाहीत. चिंचेच्या फळांची काढणी केल्यानंतर टरफले, चिंचोके आणि शिरा काढून उरलेला गर वाळविता. काही वेळा टरफलासह चिंच उन्हात ७ - ८ दिवस वाळवितात आणि नंतर गर वेगळा करतात. असा वाळविलेला चिंचेचा गर कोणतीही प्रक्रिया न करता तसाच साठविला जातो.
प्रक्रिया पदार्थ : सर्वसाधारणपणे चिंच फळात गर ३०%, बी ४०% कवच किंवा टरफल ३०% असतात.
चिंच प्रक्रिया : चिंचा पूर्ण पिकल्यावर त्या झाडावरून काढून व गोळा करून पोत्यांत भरतात. नंतर त्याचेवरील टरफल काढून गरांतील चिंचोके काढून टाकतात. या चिंच गरात मीठ मिसळून त्याचे लहान - लहान गोळे करून पासून सिरप, रसाचा अर्क, रस व थंडपेय इत्यादीही प्रक्रियांपासून पदार्थ तयार करता येतात. चिंचेच्या गरापासून चिंचापावडर तयार करण्याची पद्धत सी.एफ. टी.आर.आय. म्हैसूर या संस्थेने विकसित केलेली आहे. विक्रीसाठी बाजारात पाठविले जातात. परंतु चिंचे पासून सिरप, रसाचा अर्क, रस व थंडपेय इत्यादीही प्रक्रियांपासून पदार्थ तयार करता येतात. चिंचेच्या गरापासून चिंचापावडर तयार करण्याची पद्धत सी.एफ.टी.आर. आय. म्हैसूर या संस्थेने विकसित केलेली आहे.
१) सिरप : पूर्ण पिकलेल्या चिंचाचे हाताने टरफल काढणे. बियासह गर रात्रभर गरम पाण्यात ठेवणे. त्यामुळे बीपासून गर अगल होण्यास मदत होते. लायनर फिल्टरमधून गाळून घेणे. गरम पाण्याने धुणे. गर व पाणी १:२ याप्रमाणे मिसळावे. पातळ मिश्रण सेंट्रिफ्युज करणे. तयार झालेल्या गरांपासून नेहमीच्या पद्धतीप्रमाणे सिरप तयार करता येते. तयार झालेल्या सिरपमध्ये खालील प्रमाणे घटक पदार्थ असावेत.
गर : २० ते २४ टक्के, एकूण विद्राव्य घटक ५६.३०%, रीड्युसिंग शुगर - ४३.८०%, एकूण साखर ५६.५%, आम्लता - १.११% चिंच गराचा उपयोग जॅम - जेली आईस्क्रिम व थंड पेय इत्यादी पदार्थामध्ये करता येतो.
रस : वरीलप्रमाणे मिळवलेल्या गरात निर्लोपीन १२ ते १५ टक्के मिसळणे. हे द्रावण ६० ते १०० सें.ग्रे. तापमानाला १० ते १५ दिवस ठेवणे. तळशी साचलेला साका ढवळणार नाही अशा बेताने वरील द्रावण एका भांड्यातून दुसऱ्या भांड्यात ओतणे.
अॅसबेस्टॉंसचा उपयोग करून निर्वात (vacum): मध्ये गाळून घेणे. ह्या द्रावणाची आम्लता ७५ ते ८० व ब्रीक्स १८% स्थिर करणे, ८० ते ७५ डी. सें.ग्रे. तापमानाला ५ मिनिटे निर्जंतुकी करण करणे. त्यानंतर आपणास मिळतो तो चिंचेचा रस.
२) रसापासून अर्क (Concentrate) - वरीलप्रमाणे तयार झालेल्या रसापासून चांगल्या प्रतीचे अर्कसुद्धा करता येते. त्याकरिता रस निर्वात बाष्पीत्राच्या (Vacum Evaporators) सहाय्याने टी.एस.एस. ६५ ते ६८ डी. ब्रिक्स येईपर्यंत आटवून करावा. अशा तीव्र रसास अर्क संबोधले जाते. या तयार झालेल्या अर्कास चिंचेचा सुंगध व वास येईल याची काळजी घ्यावी.
हा अर्क पुढे सरबत, सिरप तयार करणेसाठी सुद्धा वापरता येईल.
चिंच अर्कातील घटक पदार्थ : घटक पदार्थ प्रमाण एकूण टारटारीक आम्ल १३%, प्रति रूपांतील साखर ५०% (Invert Sugar), पेप्टीन २%, प्रथिने ३%, पेशीयुक्त पदार्थ - Cellulose Material २%, पाणी ३०%.
थंड पेय तयार करणे : थंडपेय तयार करणेकरिता चिंचगर ९ ते १२% घेऊन त्याचा ब्रीक्स २१.५ डी. स्थिर करावा. नंतर तयार झालेले मिश्रण ८५% सें.ग्रे. तापमानाला २० ते २५ मिनिटापर्यंत निर्जंतुक करून थंड करून अगोदर निर्जंतुक केलेल्या काचेच्या बाटल्यांत किंवा कॅनमध्ये भरून ते २९.४ डी. सें.ग्रे. तापमानाला साठवावे. अशा प्रकारे तयार केलेले पेय एक वर्षापर्यंत चांगल्या स्थितीत राहते. अशाप्रकारे दुर्लक्षित परंतु उपयुक्त अशा चिंच फळापासून अनेक प्रकारचे चवदार मधुर पदार्थ तयार करता येतात.
* उगमस्थान, महत्त्व आणि भौगोलिक प्रसार :
उगमस्थान : चिंच या फळझाडाचे उगमस्थान मध्य आफ्रिकेतील आहे. तेथूनच चिंचाचा प्रसार भारतात झाला. भारतामध्ये काश्मिरपासून कन्याकुमारीपर्यंत चिंचेची झाडे वाढलेली आढळतात.
भारतात रोजच्या आहारात चिंचेचा वापर केला जातो. चिंचगुळाची आमटी, चिंचेचे सार, चिंचेची चटणी, चिंचेचा कोळ, अर्क इत्यादी अनेक रूपांत चिंच वापरली जाते. अलीकडे चिंचेपासून पावडरही तयार करतात. उन्हाळ्यात उष्णतेचा त्रास कमी करण्यासाठी चिंचेच्या गराचे सरबत, चिंचेचे पन्हे पितात. औषधी म्हणून जुना चिंचगर जास्त चांगला समजला जातो. औषधी गुणांमुळे चिंचेला आज लोक भारतीय खजूर' असे म्हणतात. चिंचेचा गर काढून राहिलेल्या चिंचोक्यांचा उपयोग घोंडड्यांना खळ करण्यासाठी होतो. चिंचेचे लाकूड फर्निचर, बैलगाड्यांची चाके, भात गिरणीतील उखळी, तेल धाण्याच्या उखळी तयार करण्यासाठी वापरतात. चिंचेच्या झाडाचे लाकूड उत्कृष्ट दर्जाचे समजले जाते. चिंच औषधी तसेच औद्योगिक उत्पादनासाठीही वापरली जाते. अलीकडच्या काळात चिंच किंवा चिंचेपासून तयार केलेल्या पदार्थांना परदेशात मागणी वाढत आहे. त्यामुळे चिंचेला बाजारात भरपूर मागणी आहे. भारतातून मध्यपूर्वेकडील देशात चिंचेली निर्यात होते.
चिंचेच्या वाळलेल्या गरामध्ये ७.२% पोटॅसिक बायटार्टरेट, ९.१% टार्टरिक अॅसिड आणि २.२% सायट्रिक अॅसिड तसेच अल्प प्रमाणात मॅलिक अॅसिड असते. चिंचेच्या १०० ग्रॅम खाण्यायोग्य भागात पुढील अन्नघटक असतात.
चिंचेच्या १०० ग्रॅम खाण्यायोग्य भागातील अन्नघटकांचे प्रमाण:
अन्नघटक : पाणी : २१.०%, शर्करा (कार्बोहायड्रेट्स) - ६७.४%, प्रथिने (प्रोटीन्स) -३.०%, स्निग्धांश (फॅट्स) - ०.१%, खनिजे -३.०%, तंतुमय पदार्थ - ५.६%, कॅल्शियम - ०.१७%, स्फुरद - ०.२%, लोह - ०.९%, क जीवनसत्व ३ मि.ग्रॅम, उष्मांक (कॅलरी) - २८३.
पिकाखालील क्षेत्र आणि उत्पादन : भारतात सर्वसाधारणपणे चिंचेची लागवड ही शेताच्या बांधावर, रस्त्याच्या अथवा नदीच्या कडेला किंवा डोंगरावर आढळते. चिंचेची शास्त्री य पद्धतीने स्वतंत्रपणे केलेली लागवड कमी प्रमाणात दिसते.
महाराष्ट्र शासनाने घेतलेल्या रोजगार हमी योजनेशी निगडित फलोत्पादन विकासाच्या अंतर्गत या पिकाच्या लागवडीखालील क्षेत्र वाढत आहे. सन १९९८ च्या गणतीप्रमाणे महारष्ट्रात उत्पादनक्षम चिंचेचे क्षेत्र ८००० हेक्टर एवढे आहे.
हवामान आणि जमीन : चिंचेचे झाड विविध प्रकारच्या हवामानांत चांगले वाढते. कोकणासारख्या भरपूर पाऊस पडणाऱ्या भागात तसेच नगर, सोलापूरसारख्या अतिशय कमी पाऊस पडणाऱ्या दुष्काळी भागातही चिंचेची झाडे वाढतात.
चिंचेच्या झाडाला ठराविक प्रकारच्याच जमिनीची आवश्यकता नसते. अत्यंत हलक्या जमिनीत माळरानामध्ये, डोंगरउतारावर, मध्यम काळ्या, भारी काळ्या आणि पोयट्याच्या जमिनीत चिंचेची झाडे चांगली वाढून उत्पादन देतात, परंतु अत्यंत दलदलीच्या, पाणी साचून राहणाऱ्या भागात चिंचेच्या झाडाची वाढ होत नाही.
सुधारित जाती : चिंचेच्या जातींचे दोन मुख्य प्रकार आहेत. एका प्रकारची चिंचे पिवळसर रंगाची असते किंवा चॉकलेटी रंगाची अथवा लालसर पिवळ्या रंगाची असते. या चिंचेचा उपयोग घरगुती वापरासाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. ही चिंचे वाळवून बाराही महिने वापरली जाते.
दुसऱ्या प्रकारची चिंच रक्तासारखी लाल असते. ही चिंच ऑक्टोबर - नोव्हेंबर महिन्यामध्ये तयार होते. ती कच्चीच खाल्ली जाते ही चिंच पिकल्यानंतर वाळवून तिचा उपयोग पिवळ्या चिंचेप्रमाणे करतात. मात्र ही चिंचे कमी आंबट असते. म्हणून या चिंचेला 'गोड चिंच' असे म्हणतात. यात 'योगेश्वरी' जात चांगली आहे.
महाराष्ट्रात मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने 'प्रतिष्ठान' नावाची चिंचेची जात निवड पद्धतीने शोधून काढली आहे. या जातीच्या चिंचेच्या फळांची लांबी. ७.५ सेंटिमीटर, रुंदी २.५ सेंटिमीटर आणि जाडी १.८ सेंटिमीटर असून फळे सरळ आकाराची असतात. फळांच्या टरफलाचा रंग तांबूस तपकिरी आणि गर पिवळसर तांबड्या रंगाचा असतो.
अभिवृद्धी आणि लागवड पद्धती : चिंचेच्या झाडाची अभिवृद्धी बियांपसून रोपे तयार करून अथवा गुटी कलमे, भेट कलमे तयार करून केली आहे. बियांपासून तयार केलेल्या रोपांचे खात्रीलायक उत्पादन मिळेलच याची खात्री नसते. म्हणूनच चिंचेची व्यापारी तत्त्वावर लागवड करताना कलमे वापरून लागवड करावी.
१) कायमच्या जागी बी लावून लागवड करणे:
चिंचेच्या रोपांची मुळे सुरुवातीला जोमदार वाढतात. पॉलिथीनच्या पिशव्यांत तयार केलेल्या रोपांची मुळे ३ ते ४ महिन्यांत पिशव्यांतून बाहेर येऊन जमिनीत जातात. पॉलिथीनच्या पिशव्यांच्या तळाशी रोपांची मुळे आडवी झाल्यामुळे सुरूवातीपासून जोमदार वाढ व्हावी म्हणून कायमच्या जागी बी लावून चिंचेची लागवड केली जाते. अशा प्रकारे लागवड करण्यासाठी खड्डयाच्या मध्यभागी एकमेकांपासून १५ सेंटिमीटर अंतरावर त्रिकोणात तीन बिया टोकाव्यात. बियांची रुजवण चांगली होण्यासाठी जर्मिनेटर, प्रिझम व प्रोटेक्टंटचा वापर करावा. प्रत्येक खड्ड्यात एकच जोमदार रोप ठेवून बाकीचे रोपे काढून टाकावीत.
२) रोपे वापरून लागवड करणे: चिंचेची रोपे तयार करण्यासाठी १० सेंटिमीटर रुंदीची आणि ३० सेंटिमीटर लांबीचा ३०० गेज पॉलिथीनची पिशवी घ्यावी. पिशवीच्या खालच्या निम्म्या भागावर पंचने भोके पाडावीत. त्यानंतर पिशव्या चांगले कुजलेले शेणखत आणि पोयटामातीने भरून घ्याव्यात. मे - जून महिन्यात प्रत्येक पिशवीत ताजे चिंचोके जर्मिनेटर ५० मिली + प्रिझम ५० मिली + प्रोटेक्टंट २५ ग्रॅम + १ लि. पाणी या प्रमाणातील द्रावणात १२ ते २४ तास भिजवून नंतर सावलीत सुकवून लावावेत. म्हणजे उगवण चांगली होते. रोपे ४० ते ५० सेंटिमीटर उंचीची झाल्यावर रोपांची खड्ड्यात लागवड करून वरून जर्मिनेटर १० मिली/लि. पाणी या द्रावणाचे ड्रेंचिंग (आळवणी) करावे. म्हणजे रोपे नवीन जागी स्थिरावून वाढीस लागतात.
३) कलमे वापरून लागवड करणे : चिंचेच्या झाडावर गुटी कमल बांधण्यासाठी झाडाच्या फांदीच्या शेंड्याकडून पाठीमागे सुमारे तीन सेंटिमीटर अंतरावरील फांदीचा भाग पाठीमागे सुमारे तीन सेंटिमीटर अंतरावरील फांदीचा भाग निवडावा. या ठिकाणीची पाने काढून टाकावीत. फांदीवर ३ ते ४ सेंटिमीटर लांबीचा गोलाकार काप घेऊन साल काढावी.
फांदीच्या टोकाकडील कापाच्या बाजूस ३,००० पी.पी.एम. तीव्रतेचे इंडॉंल ब्युटीरिक अॅसिड हे संजीवक लावावे. त्यानंतर साल काढलेल्या जागेवर जर्मिनेटरच्या द्रावणात (जर्मिनेटर १०० मिली + १० लि. पाणी) बुडवून ओलसर शेवाळ बांधून पॉलिथीनच्या कागदाने गुटी बांधावी. चांगली मुळे आल्यानंतर गुटी कलम मातृवृक्षापासून वेगळे करावे. तीव्रतेचे इंडॉंल ब्युटीरिक अॅसिड हे संजीवक लावावे. त्यानंतर साल काढलेल्या जागेवर जर्मिनेटर च्या द्रावणात (जर्मिनेट र १०० मिली + १० लि. पाणी) बुडवून ओलसर शेवाळ बांधून पॉलिथीनच्या कागदाने गुटी बांधावी, चांगली मुळे आल्यानंतर गुटी कलम मातृवृक्षापासून वेगळे करावे.
चिंचेच्या झाडावर भेट कळलं तयार करण्यासाठी प्रथम पॉलिथीन पिशवीत रोपे तयार करून घ्यावीत. यासाठी ३० x १५ सेंटिमीटर आकाराच्या आणि ३०० गेजच्या पॉलिथीन पिशव्या घ्याव्यात. पिशव्यांच्या खालील निम्म्या भागात ८ ते १० भोके पाडावीत. पिशव्या १:१ या प्रमाणात चांगले कुजलेले शेणखत आणि माती यांच्या मिश्रणाने भराव्यात. या पिशव्यांमध्ये फेब्रुवारी - मार्च महिन्यात वरीलप्रमाणे जर्मिनेटर व प्रिझमची बीजप्रक्रिया करून चिंचोके टोकून पाणी द्यावे. ही रोपे सप्टेंबर ते नोव्हेंबरपर्यंत कलम करण्याजोगी होतात. या रोपांची जाडी पेन्सिलच्या जाडीपेक्षा किंचित कमी असावी. दरवर्षी नियमितपणे दर्जेदार आणि भरपूर फळे देणारे चिंचेचे झाड डोळकाडीसाठी निवडावे. या झाडावरील खुंटरोपाच्या जाडीइतक्या जाडीच्या फांद्या निवडाव्यात. खुंटरोप आणि डोळकाडीवर सारख्या आकाराचे ५ ते ६ सेंटिमीटर लांबीचे काप घेऊन ते जर्मिनेटर च्या द्रावणाने ओले करून एकमेकांवर बसवून कलमाचा हा जोड पॉलिथीन कागदाच्या पट्टीने घट्ट बांधावा ३ ते ४ महिन्यांनी कलमाचा जोड एकजीव झाल्यावर कलम मातृवृक्षापासून वेगळे करावे.
रोपांची अथवा कलमांनी लागवड करण्यासाठी १x १ x १ मीटर आकाराचे खड्डे खणून घ्यावेत. खड्डे भरताना तळाशी १० - १५ सेंटिमीटर उंचीपर्यंत पालापाचोळा टाकावा. नंतर खड्डे चांगले कुजलेले शेणखत , कल्पतरू सेंद्रिय खत आणि माती यांच्या मिश्रणाने भरावेत. मातीत १०० ग्रॅम लिन्डेन (१०%) पावडर मिसळावी. पावसाळ्याच्या सुरूवातीला प्रत्येक खड्ड्यात चिंचेचे एक रोप अथवा कलम लावावे आणि लगेच पाणी द्यावे.
हंगाम आणि लागवडीचे अंतर : चिंचेची लागवड करताना दोन झाडांमध्ये १० मीटर आणि दोन ओळींमध्ये १० मीटर अंतर ठेवावे. कलमी आणि कमी घेर असणाऱ्या झाडांच्या लागवडीचे अंतर ७ x ७ किंवा ८ x ८ मीटर ठेवावे. एकदोन चांगले पाऊस पडल्यानंतर रोपांची अथवा कलमांची मुख्य शेतात लागवड करावी. त्यामुळे पावसाळ्यात जास्तीत - जास्त पावसाचा आणि पावसाळी दमट हवामानाचा झाडांच्या वाढीसाठी भरपूर फायदा होतो. झाडांची मर कमी होते आणि वाढ जोमाने होते.
चिंचेच्या रोपांचे जनावरांपासून संरक्षण करण्यासाठी प्रत्येक खड्डयाच्या भोवती बाभळीच्या काट्यांचे कुंपन करावे. चिंचेची लागवड करण्यापूर्वी चिंचेच्या बागेभोवती घायपाताची दोन ओळींत दाट लागवड करावी. त्यामुळे चिंचेच्या क्षेत्राचे जनावरांपासून संरक्षण होते. आणि घायपातापासून उत्पन्नही मिळते.
चिंचेच्या रोपांच्या लागवडीनंतर रोपांची जोमदार वाढ व्हावी म्हणून पावसाळ्याच्या शेवटी आच्छादनांचा वापर करावा. त्यासाठी प्रत्येक रोपाच्या खोडाभोवती आळ्यात १०% लिंन्डेन या कीडनाशकाची १०० ग्रॅम पावडर टाकवी आणि त्यावर किमान २० ते ३० सेंटिमीटर जाडीचा वाळलेला गवताचा, पालापाचोळ्याचा, उसाच्या पाचटाचा, लाकडाच्या भूश्याचा किंवा भाताच्या काडाचा थर देऊन आच्छादन तयार करावे. असे आच्छादन सप्टेंबर महिन्याच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात घालणे फार महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे जमिनीत ओलावा टिकून राहतो.
वळण आणी छाटणी : चिंचेच्या झाडांची नियमित छाटणी करण्याची आवश्यकता नाही. दरवर्षी चिंचेची फळे काढून झाल्यावर झाडाच्या वाळलेल्या फांद्या कापून काढाव्यात. झाडाला सुरूवातीला वळण देण्यासाठी रोप १ मीटर उंचीचे झाल्यावर त्याचा शेंडा खुडावा आणि त्यांनतर चारी दिशांना विखुरलेल्या चार फांद्या राहतील अशा ठेवाव्यात. चिंचेचे झाड वाढत असताना त्याची हलकी छाटणी केल्यास झाडाची वाढ जोमदार होते. चिंचेच्या झाडाला येणाऱ्या आडव्या - तिडव्या फुटी, आणि फांद्या आणि कलमी झाडाचे खुंटावरील फुटले काढीत जावे, त्यामुळे मुख्य खोड मजबूत होऊने जोमाने वाढू लागते.
फवारणी : लागवडीनंतर झाडांच्या जोमदार वाढीसाठी डॉ.बावसकर टेक्नॉंलॉजीचे सप्तामृत २५० मिली., ३०० मिली., ४०० मिली/१०० लि. पाणी या प्रमाणे तीन फवारण्या दरवर्षी जून ते सप्टेंबर या काळात १ ते १।। महिन्याच्या अंतराने कराव्यात.
खते आणि पाणी व्यवस्थापन : चिंचेच्या झाडांना खते देण्याची पद्धत नाही. चिंचेच्या झाडांची लागवडीनंतर सुरूवातीच्या सुमारे ६ - ७ वर्षात चांगली जोमदार वाढ होऊन ती लवकरात लवकर, फळांवर यावीत यासाठी त्यांना शेणखत, कल्पतरू सेंद्रिय खत आणि काही प्रमाणात हलक्या जमिनीत रासायनिक खते द्यवीत. रोपे एक वर्षाची झाल्यानंतर खते देण्यास सुरुवात करावी. पाऊस पडताच जून महिन्यात किंवा पाऊस उशिरा झाल्यास जुलै महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात शेणखत आणि मिश्रखत द्यावे. सुमारे तीन आठवड्यांनी पावसाचा अंदाज घेऊन अमोनियम सल्फेटमधून नत्रयुक्त खत द्यावे. यानंतर पुन्हा तीन आठवड्यांनी पावसाचा अंदाज घेऊन नत्राचा दुसरा हप्ता द्यावा. खताचे प्रमाण मुख्यत: झाडांच्या वाढीवर अवलंबून असते.
पहिल्या दोन वर्षांत उन्हाळ्यात झाडांभोवती आच्छादन करावे आणि प्रत्येक झाडाला दर दहा दिवसांनी १० ते १५ लिटर पाणी द्यावे. झाडे मोठी झाल्यावर शक्य असल्यास झाडे फुलावर असताना आणि फळे लागल्यानंतर पाणी दिल्यास उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात वाढ होते.
आंतरपिके आणि तणनियंत्रण : चिंचेच्या लागवडीनंतर सुरूवातीची ८ -१० वर्षे झाडांच्या दोन ओळींमधील मोकळ्या जागेत शेवगा, एरंडी, तूर यांपैकी एक अथवा अनेक प्रकारची झाडे आंतरपिके म्हणून घेता येतात.
तणनियंत्रण : चिंच झाड लहान असतानाच खोडाभोवती चाळणी करून आळी तणविरहीत ठेवावीत. पावसाळ्यानंतर खोडाभोवती गवताचे आच्छादन करावे.
महत्त्वाच्या किडी, रोग आणि त्यांचे नियंत्रण : चिंचेच्या फळझाडांवर नुकसानकारक रोग आणि किडींचा उपद्रव शक्यतो होत नाही. काही वेळा खोडअळी आणि गॉलमाशीचा प्रादुर्भाव झाडावर दिसून येतो. खोडअळीच्या नियंत्रणासाठी, खोडावरील छिद्रांमध्ये रॉकेल, अथवा पेट्रोल ने भिजविलेल्या कापसाचा बोळा टाकून छिद्रे ओल्या मातीने बंद करावीत.
फळांची काढणी, उत्पादन आणि विक्री : चिंचेच्या झाडाची वाढ अतिशय सावकाश होते. बियांपासून रोपे तयार करून लागवड केलेल्या झाडांना लागवडीनंतर सुमारे १० वर्षांनी फळे येण्यास सुरुवात होते. कलमी झाडापासून लागवडीनंतर साधारणपणे ५ ते ७ व्या वर्षापासून उत्पादन मिळण्यास सुरुवात होते.
चिंचेच्या झाडाला जून - जुलै महिन्यात फुलोरा येतो आणि मार्च - एप्रिल महिन्यात चिंचा काढणीस तयार होतात. चिंचा पिकण्यास सुरुवात झाल्यावर सालीचा अथवा टरफलाचा हिरवा रंग बदलून तपकिरी रंग येतो. पक्व फळांची साल पूर्णपणे वाळून गरापासून वेगळी होते. चिंचेच्या १० वर्षे वयाच्या एका झाडापासून बिया आणि टरफळे वेगळी केलेली १०० ते १५० किलो चिंच मिळते. झाडांचा विस्तार वाढल्यानंतर चिंचेच्या उत्पादनात वाढ होते. चिंचेच्या पूर्ण वाढ झालेल्या वीस वर्षे वयाच्या झाडापासून ५०० किलोपर्यंत चिंच मिळते. टरफले, शिरा आणि बिया वेगळी केलेली चिंच बाजारात विक्रीसाठी पाठवितात. वाळविलेल्या चिंचेच्या गराची विक्री पूर्ण बर्षभर केली जाते. चांगल्या जमिनीत चिंचेचे उत्पादनक्षम आयुष्य १०० वर्षे असते.
फळांची साठवण आणि पिकविण्याच्या पद्धती:
चिंचेच्या फळांची काढणी चिंचेची फळे झाडावर पक्व झाल्यावर केली जाते. त्यामुळे फळे पिकविण्याच्या स्वतंत्र पद्धती नाहीत. चिंचेच्या फळांची काढणी केल्यानंतर टरफले, चिंचोके आणि शिरा काढून उरलेला गर वाळविता. काही वेळा टरफलासह चिंच उन्हात ७ - ८ दिवस वाळवितात आणि नंतर गर वेगळा करतात. असा वाळविलेला चिंचेचा गर कोणतीही प्रक्रिया न करता तसाच साठविला जातो.
प्रक्रिया पदार्थ : सर्वसाधारणपणे चिंच फळात गर ३०%, बी ४०% कवच किंवा टरफल ३०% असतात.
चिंच प्रक्रिया : चिंचा पूर्ण पिकल्यावर त्या झाडावरून काढून व गोळा करून पोत्यांत भरतात. नंतर त्याचेवरील टरफल काढून गरांतील चिंचोके काढून टाकतात. या चिंच गरात मीठ मिसळून त्याचे लहान - लहान गोळे करून पासून सिरप, रसाचा अर्क, रस व थंडपेय इत्यादीही प्रक्रियांपासून पदार्थ तयार करता येतात. चिंचेच्या गरापासून चिंचापावडर तयार करण्याची पद्धत सी.एफ. टी.आर.आय. म्हैसूर या संस्थेने विकसित केलेली आहे. विक्रीसाठी बाजारात पाठविले जातात. परंतु चिंचे पासून सिरप, रसाचा अर्क, रस व थंडपेय इत्यादीही प्रक्रियांपासून पदार्थ तयार करता येतात. चिंचेच्या गरापासून चिंचापावडर तयार करण्याची पद्धत सी.एफ.टी.आर. आय. म्हैसूर या संस्थेने विकसित केलेली आहे.
१) सिरप : पूर्ण पिकलेल्या चिंचाचे हाताने टरफल काढणे. बियासह गर रात्रभर गरम पाण्यात ठेवणे. त्यामुळे बीपासून गर अगल होण्यास मदत होते. लायनर फिल्टरमधून गाळून घेणे. गरम पाण्याने धुणे. गर व पाणी १:२ याप्रमाणे मिसळावे. पातळ मिश्रण सेंट्रिफ्युज करणे. तयार झालेल्या गरांपासून नेहमीच्या पद्धतीप्रमाणे सिरप तयार करता येते. तयार झालेल्या सिरपमध्ये खालील प्रमाणे घटक पदार्थ असावेत.
गर : २० ते २४ टक्के, एकूण विद्राव्य घटक ५६.३०%, रीड्युसिंग शुगर - ४३.८०%, एकूण साखर ५६.५%, आम्लता - १.११% चिंच गराचा उपयोग जॅम - जेली आईस्क्रिम व थंड पेय इत्यादी पदार्थामध्ये करता येतो.
रस : वरीलप्रमाणे मिळवलेल्या गरात निर्लोपीन १२ ते १५ टक्के मिसळणे. हे द्रावण ६० ते १०० सें.ग्रे. तापमानाला १० ते १५ दिवस ठेवणे. तळशी साचलेला साका ढवळणार नाही अशा बेताने वरील द्रावण एका भांड्यातून दुसऱ्या भांड्यात ओतणे.
अॅसबेस्टॉंसचा उपयोग करून निर्वात (vacum): मध्ये गाळून घेणे. ह्या द्रावणाची आम्लता ७५ ते ८० व ब्रीक्स १८% स्थिर करणे, ८० ते ७५ डी. सें.ग्रे. तापमानाला ५ मिनिटे निर्जंतुकी करण करणे. त्यानंतर आपणास मिळतो तो चिंचेचा रस.
२) रसापासून अर्क (Concentrate) - वरीलप्रमाणे तयार झालेल्या रसापासून चांगल्या प्रतीचे अर्कसुद्धा करता येते. त्याकरिता रस निर्वात बाष्पीत्राच्या (Vacum Evaporators) सहाय्याने टी.एस.एस. ६५ ते ६८ डी. ब्रिक्स येईपर्यंत आटवून करावा. अशा तीव्र रसास अर्क संबोधले जाते. या तयार झालेल्या अर्कास चिंचेचा सुंगध व वास येईल याची काळजी घ्यावी.
हा अर्क पुढे सरबत, सिरप तयार करणेसाठी सुद्धा वापरता येईल.
चिंच अर्कातील घटक पदार्थ : घटक पदार्थ प्रमाण एकूण टारटारीक आम्ल १३%, प्रति रूपांतील साखर ५०% (Invert Sugar), पेप्टीन २%, प्रथिने ३%, पेशीयुक्त पदार्थ - Cellulose Material २%, पाणी ३०%.
थंड पेय तयार करणे : थंडपेय तयार करणेकरिता चिंचगर ९ ते १२% घेऊन त्याचा ब्रीक्स २१.५ डी. स्थिर करावा. नंतर तयार झालेले मिश्रण ८५% सें.ग्रे. तापमानाला २० ते २५ मिनिटापर्यंत निर्जंतुक करून थंड करून अगोदर निर्जंतुक केलेल्या काचेच्या बाटल्यांत किंवा कॅनमध्ये भरून ते २९.४ डी. सें.ग्रे. तापमानाला साठवावे. अशा प्रकारे तयार केलेले पेय एक वर्षापर्यंत चांगल्या स्थितीत राहते. अशाप्रकारे दुर्लक्षित परंतु उपयुक्त अशा चिंच फळापासून अनेक प्रकारचे चवदार मधुर पदार्थ तयार करता येतात.